Parelduiken in de bijbel

Bij Matteüs 12:34

Van verschillende kanten kreeg ik, naar aanleiding van mijn laatste twee Parelduikers, min of meer dezelfde vraag. Wat is jouw beeld van God eigenlijk? Ik schreef namelijk dat Hij zijn tanden stukbijt op iets en dat Hij als een jongetje van twee is. En dat viel niet bij iedereen in goede aarde.

Eigenlijk zou je over God moeten spreken noch schrijven. Alles wat je over Hem zegt, slaat de plank namelijk volledig mis. Alles wat je in menselijke bewoordingen over God beweert, raakt kant noch wal. God is niet in menselijke woorden of beelden te vatten. Hij overstijgt alles wat wij over Hem denken.

‘Over God wil ik zwijgen’, schrijft de middeleeuwse mysticus Meester Eckhart. En hij heeft het grootste gelijk van de wereld. Want God gaat alle verstand te boven. Alle woorden, alle beelden waarmee wij God schetsen, schieten tekort. Als wij zeggen: ‘God is goed’, dan nóg klopt dat niet. Een mens kan goed zijn, maar God niet. En als je het toch zegt, dan verwijder je jezelf daarmee van God. Want tussen jou en God komt dat beeld te staan van God die zus en zo is. En dat belemmert jouw zicht op God. God moet juist vrijgemaakt worden van al die beelden die wij over Hem hebben. Of beter: wij moeten onszelf bevrijden van al die beelden die wij over Hem gemaakt hebben, opdat wij Hem beter leren zien.

Maar ja, waar het hart vol van is, daar loopt de mond van over (Mt. 12:34). Over God wil ik zwijgen, maar tegelijkertijd kán ik niet over God zwijgen. God-in-mij is een bron van liefde, die zo vol zit, dat hij voortdurend overvloeit. Ik weet: over God kun je alleen maar zeggen dat Hij is. Of misschien ook nog dit: God is Eén. Dat is het maximale. En toch spreek ik over God. En omdat ik een mens ben, doe ik dat in beelden – hoewel ik weet dat die beelden God eerder versluieren dan openbaren. Die beelden zeggen alles en tegelijkertijd niets. Die beelden raken de kern en ze slaan nergens op. Daarvan ben ik me bewust, maar ik kan niet anders dan in menselijke taal over God spreken en menselijke taal schiet tekort. Maar liever een tekortschietend woord over God dan helemaal geen woord over God.

Beelden ontnemen ons het zicht op wie of wat God werkelijk is. Toch hebben we ze nodig als we over God willen spreken. De kunst is om aan de beelden voorbij te kijken naar datgene waarnaar of diegene naar wie ze verwijzen.

Bij Jesaja 65:1-2

Lang kan mijn zoontje de spanning niet verdragen. Hij is een jaar of twee en we spelen verstoppertje. Ik moet hem zoeken. Ik heb allang in de gaten waar hij zich verborgen houdt, maar voor de lol doe ik alsof ik hem niet kan vinden. Zoonlief houdt het niet uit. ‘Hier ben ik!’ Hij springt tevoorschijn. ‘Goeie plek, hè!?’ We lachen. ‘En ík maar zoeken!’ mopper ik. Hij stuift weer weg. ‘Nog een keer!’ Ik noemde het ‘ontstoppertje spelen’.

In het boek Jesaja komt God aan het woord en Hij is als zo’n jongetje van twee. Hij geeft zijn verstopplek op en laat zich vinden. Alleen is er in dit geval niemand die hem zoekt. ‘Ik was te vinden en ze hebben mij niet gezocht. Ik heb tegen een volk gezegd: ‘Hier ben ik! Hier ben ik!’ en het riep mijn naam niet.’ Ai. Pijnlijk. Heel pijnlijk. Je laat je vinden, maar niemand is naar jou op zoek.

Het snijdt door mijn ziel. Je bestaan doet er niet toe. Of je er bent of niet – het maakt niemand iets uit. Als je er niet bent, word je niet gemist. Als je er wel bent, word je niet gezien. Iedereen staat compleet onverschillig tegenover jou.

God is er. Hij laat zich vinden. Hij springt tevoorschijn uit zijn verstopplek. Maar wij zien hem niet als we op onszelf zijn gericht. Of op buitenkantige dingen: je mening over x, je oordeel over y, je gedachten over z. Of we zijn er zó van overtuigd dat God zus-en-zo is, dat we hem niet herkennen als hij pal voor ons staat, omdat Hij anders is dan wij ons voorstellen.

Wat zal God eenzaam zijn. Keer op keer stoot Hij zijn neus. Maar neemt Hij zich teleurgesteld voor om zich nooit meer te laten zien? Om zich voorgoed te verbergen in de eeuwigheid? Nee, daar is Hij te groots voor. Hij blijft het proberen. Hij blijft naar ons reiken. Wachtend op het moment dat wij verschillig geworden zijn.

Bij Lukas 9:24

Ooit iets meegemaakt dat een deuk in je ego sloeg? Vast wel, het leven gaat meestal niet zonder slag of stoot voorbij. Niet leuk – het doet zeer. Maar elke deuk is een kans.

Je ego. Die laag om je ziel. Bomvol meningen, oordelen, plannen, verwachtingen. Beelden van anderen en van jezelf. Beelden van God. Hoe langer je het hebt, dat ego, hoe groter het groeit. Hoe meer je het koestert en je je door zijn stem laat leiden – hoe meer verhard het raakt. Het wordt warempel een pantser. Een ondoordringbare laag om je ziel heen. Zo dik en hard, dat niemand, ook jijzelf niet, een blik kan werpen op wat daarbinnen leeft. Zelfs God bijt zijn tanden erop stuk. Hij krijgt geen grip op je. Heeft geen houvast.

Maar dan: werkloosheid, een mislukt huwelijk, ziekte. Je leven ligt in puin. Je verliest je toekomstplannen, je idealen, je bestaanszekerheid. En dat terwijl je je leven zo keurig op orde had en je schaapjes op het droge. Dat was tenminste mijn ervaring toen het leven ruim tien jaar geleden een stok tussen mijn spaken stak en me onderuit deed gaan. Ik verloor (tijdelijk) mijn gezondheid en moest toegeven dat ik niet kon waarmaken wat ik van mezelf verwachtte.

Ik ervoer het alsof ik mijn leven verloor. Maar dat was niet zo. Wat verloren raakte, waren beelden die ik van mezelf had. De verwachtingen, de plannen voor mijn toekomst, het ideale plaatje van mijn bestaan. Maar mijn leven verloor ik niet. Het was eerder zo dat ik het juist won. Want mijn ego, dat pantser om mijn ziel, was flink gebutst. En door die butsen ontstonden scheuren, barsten. En door die barsten kon het licht van God mijn ziel eindelijk binnenkomen. En dat licht bescheen en verwarmde me.

Het hoeft niet altijd heftig te gaan. De kleinste deuk maakt al een haarscheurtje. En ook daardoorheen vindt God zijn weg.

Een ongebroken bestaan, daar heeft God geen vat op. Hij scheert langs je heen. Maar een barst in je ego – dat is goed nieuws. Want nu kan zijn Licht je ziel bereiken.

Bij Jeremia 6:16

Ik moet van God op het strand liggen. En niet alleen ik, maar jij ook. Volgens de profeet Jeremia luidt het woord van de Eeuwige namelijk (in mijn eigen vertaling): ‘Staat stil op de wegen en ziet, vraagt naar de paden van eeuwig. Is deze weg de goede, gaat daarop en vindt een rustplaats voor uw ziel.’

‘Staat stil op de wegen en ziet.’ Stop met wat je aan het doen bent. Maak pas op de plaats. Neem de tijd om stil te staan en te kijken naar hoe je weg tot nu toe gelopen is en wat die weg met jou gedaan heeft.

‘Staat stil op de wegen en ziet.’ Ik weet niet hoe het jou vergaat, maar als ik op vakantie ben en op het strand van dat Italiaanse meer lig, dan gebeurt dat, vaak na de aanvankelijke onrust, vanzelf. Ik sluit mijn ogen en laat mijn gedachten gaan over het afgelopen jaar. Wat er goed ging, waarvan ik energie kreeg, waardoor ik me gevoed voelde – en wat er minder goed ging, moeizaam, wat weinig opleverde.

‘Staat stil op de wegen en ziet, vraagt naar de paden van eeuwig.’ Paden van eeuwig? Ja, paden van eeuwig. Paden die komen uit de eeuwigheid, uit het domein van de Eeuwige. Het pad dat God voor jou in gedachten heeft. Dat klinkt wellicht een tikje ouderwetsch, maar bekijk het eens zó. Ga jij een weg waarop je jezelf kunt ontplooien? Waarop je je kunt ontwikkelen? Ga jij een weg waarop jij de talenten die je gekregen hebt, kunt inzetten? Geef jij in het gaan van je weg antwoord op jouw roeping? Ga jij een weg die zegenrijk is – voor jou en voor de mensen om je heen?

Of een weg voor jou een goede is of niet – je merkt het gaandeweg. De goede weg gaan, zo zegt de Eeuwige volgens Jeremia, dat geeft rust voor je ziel. Een plek om thuis te komen, thuis te zijn, terwijl je onderweg bent. Dát is de vraag die ik me straks ga stellen: ben ik thuis in mijn werk, in mijn andere activiteiten, in mijn leven? Is de weg die ik ga een rustplaats voor mijn ziel?

Kortom: God stuurt mij op vakantie. Een goede zomer!