Parelduiken in de bijbel

Bij Matteüs 6:34

‘Maak je geen zorgen over de dag van morgen, want ‘morgen’ zal zich zorgen maken over zichzelf. Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen last.’ Woorden van Jezus, die hij over twintig eeuwen heen tegen ons zegt.

De kans is groot dat we alleen het eerste deel verstaan en zijn woorden dus inkleuren als: ‘Ga zorgeloos het leven door. Leef licht en vrolijk.’ Maar dat is niet wat hij zegt. Jezus ontkent de zwaarte van het bestaan, het lijden niet. Hij wijst er zelfs naar. ‘Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen last.’ Het ís er: het kwaad, de pijn, het lijden. Maar, zegt Jezus, houd je aandacht bij het lijden van vandaag. Wees aanwezig bij het lijden dat vandaag op je pad komt. Zie het aan, zie het onder ogen. Houd het ermee uit. Worstel ermee, vecht ermee, aanvaard het. Maar laat je aandacht gericht zijn op wat zich vandaag aan jou voordoet en draag dat.

Het Griekse werkwoord ‘je zorgen maken’ heeft te maken met verdeeld zijn, gespleten raken. En dat is precies wat er gebeurt als je je zorgen maakt. Als ik me zorgen maak, bevind ik me lichamelijk misschien in het hier en nu, maar mijn aandacht is elders. Mijn aandacht is ergens in de toekomst. Bij morgen, bij overmorgen, bij nog veel later. Terwijl mijn lichaam hier is, ben ik met mijn ziel elders. Ergens in een toekomst, meestal vol angstige dingen. Mijn ziel slaat op hol. Maar als mijn lichaam hier is en mijn ziel daar, waar ben ik dan?

Wees niet met je aandacht bij morgen, bij wat er morgen eventueel zal gebeuren. Wie aan morgen denkt, splijt zichzelf in tweeën. Je lichaam leeft vandaag, maar je ziel is bij morgen. Doe dat niet, zegt Jezus. Kom terug uit morgen, en verzamel jezelf weer. Blijf een geheel, een eenheid. Blijf bij de dag van vandaag. Zodat je al je krachten in het hier en nu kunt inzetten om te dragen wat vandaag op je pad komt.

Bij Matteüs 6:10

Verlangen – in de kerk wordt er meestal positief over gesproken. Het is goed om te verlangen: naar het Rijk Gods, naar de toekomst waarheen Hij ons leiden zal. We bidden het ook elke week: ‘Uw koninkrijk kome.’ Het verlangen zet ons in beweging. Want er moet nog een hoop werk verzet worden voordat het zover is, dat Rijk Gods. Dat lijkt ongeveer de gedachte.

Maar als ik er verder over doordenk, vraag ik me af of dit soort verlangen wel zo heilzaam is. Het punt is: dit verlangen plaatst je in een ‘nog niet’. Het Rijk Gods is er nog niet, het bestaat nog niet, het moet nog komen. Je focus ligt bij later, ooit – niet bij wat er wél is, bij wat zich hier en nu aandient. Je aandacht ligt bij een doel in de toekomst, iets dat nog gerealiseerd moet worden – door jou of door een macht buiten jou. Je kijkt naar verder weg in de tijd, en kijkt over wat nu is, heen. Want hier en nu, dat is blijkbaar nog niet helemaal goed. Hier en nu, dat is onvrede.

Dat is het gevaar dat verlangen in zich draagt. Je richt je energie op iets dat niet hier is, dat nu nog niet is. En dat maakt dat je heenkijkt over dat wat er hier en nu wél is. Je ziet niet hoe het Rijk Gods al hier onder ons woont. Je ziet niet hoe God al in jouw leven aanwezig is.

Betekent dit dat we een volledig verstild leven moeten leiden, waarin je verzinkt in het hier en nu en er niets meer gebeurt en tot stand wordt gebracht? Nou, nee. Het gevoel van vrede dat het aanvaarden van het hier en nu met zich meebrengt, maakt je niet blind voor de onvrede om je heen. Alleen reageer je er anders op. Je reageert niet vanuit ‘Dit klopt niet, het moet anders!’, vanuit een ‘nog niet’. Maar je reageert vanuit een weten dat het er al is, die vrede. En de beweging die dat oplevert, is van een compleet ander soort.

Bij Lukas 12:15

‘Hoed je voor iedere vorm van hebzucht’, zegt Jezus, ‘want iemands leven hangt niet af van zijn bezittingen, zelfs niet wanneer hij die in overvloed heeft.’ Je leven hangt niet af van je bezittingen. Het is een enorme open deur, maar toch is het blijkbaar nodig dat Jezus het hier zegt.

Ik schreef vorige keer al: het woord ‘bezit’ betekent eigenlijk: dat wat jou ter beschikking staat. De dingen zijn er voor jou om te gebruiken, ze komen op je weg. Maar worden ze ‘van jou’, worden ze jouw bezit, dan gaan ze stollen. Dan zijn ze niet meer wendbaar, niet meer vloeibaar. Ze kunnen niet meer stromen. Ze verstenen en komen niet meer weg. Zie het desnoods heel letterlijk voor je. Bezit als ‘dat wat voorhanden is’ kan nu hier, dan daar opduiken – afhankelijk van waar het nodig is. Bezit dat eigendom is geworden, komt niet meer van zijn plaats.

Bezit dat tot eigendom wordt. Het draagt een gevaar in zich. Als je je omringt met je bezit, wordt het een sta-in-de-weg: het ontneemt je je zicht op God en op je naaste. En wie zich omringt met bezit, waant zich veilig; als achter een pantser of een muur. Alsof het veiligheid en zekerheid kan bieden. Ja, je kunt je erachter verschuilen en het geeft zo een zekere mate van bescherming. Maar bezit maakt je niet onkwetsbaar. Want voor je bestaan is slechts één ding nodig: je bestaan zelf. En dat ontvang je uit Gods hand, elk moment opnieuw. Dat is het enige noodzakelijke. Wij zijn, doordat we het zijn van God krijgen.

Een onkwetsbaar bestaan – dat bestaat niet. Ten diepste zijn we volledig afhankelijk van God. Of Hij ons al of niet ons leven schenkt. Maar in tegenstelling tot bezittingen, die kapot gaan, slijten, gestolen worden, uit de mode raken of in vlammen opgaan, is God een baken van onveranderlijkheid. Het enige dat Hij wil is jou je bestaan, Zijn zijn, geven. Uit liefde. Elk moment opnieuw.

Bij Lukas 12:15

Iemand trekt Jezus aan zijn jas. ‘Zeg tegen mijn broer dat hij de erfenis met mij moet delen!’ Jezus laat zich niet voor dit karretje spannen. Sterker nog, dit voorval is aanleiding voor hem om onder andere dit te zeggen: ‘Hoed je voor iedere vorm van hebzucht, want iemands leven hangt niet af van zijn bezittingen, zelfs niet wanneer hij die in overvloed heeft.’

Ik schrijf wel vaker over loslaten en onthechten. Dat is niet zo vreemd, want de bijbel geeft er voldoende aanleiding toe. Dat loslaten kan op vele terreinen, maar de meest zichtbare en tastbare vorm is onthecht raken van bezit. Van concrete, vaste, reële dingen. Jezus ontmoet wel vaker mensen die daar grote moeite mee hebben. En dat mag geen verwondering wekken, want hoe menselijk is het om je te hechten aan je bezittingen!

Misschien dat zorgvuldig kijken naar dat woord ‘bezit’ helpt op deze weg. Het Griekse woord dat Lukas hier gebruikt, komt van een werkwoord dat in oorsprong betekent: voorhanden zijn, ter beschikking staan. Nu begrijp ik best dat de betekenis van dat zelfstandig naamwoord zich ontwikkeld heeft tot ‘bezit’, maar laten we het eens terugbrengen tot de oorsprong. Bezit is dus niet dat wat ik heb, maar dat wat mij ter beschikking staat, dat wat voorhanden is. En dat klinkt compleet anders! De dingen waarmee ik mijzelf omring, die mij helpen bij mijn bestaan in deze wereld, die heb ik niet, die zijn niet van mij! Nee, ze staan mij ter beschikking. Ik mag ze gebruiken, maar ze zijn niet mijn eigendom. Ze zijn voorhanden. Niets minder, maar ook niets meer.

Dit geeft lucht en ruimte en ontspanning! Alle bezit – het verzwaart je gang door het leven. Het is al snel ballast. Als je de ommekeer kunt maken door je eigendom te zien als dat wat jou ter beschikking is gesteld, dan staat niets je in de weg om er intens van te genieten en er gebruik van te maken, maar je kunt dat doen zonder dat het jou aan die dingen hecht.