Bij Johannes 21:18
Ik las ‘Provocatief pastoraat’ van Marieke Sillevis Smitt. Een aanrader voor iedereen die wel eens een pastoraal gesprek houdt – of beoogt dat te doen. Onvermoeibaar houdt ze de lezer voor dat het werk lichter en leuker wordt en je de ander beter van dienst bent als je je gesprekspartner liefdevol en met humor uitdaagt. Overigens gaat dat niet zonder jezelf met dezelfde houding te bejegenen, maar dat terzijde. Veel van geleerd en, ook niet onbelangrijk, ik zat af en toe hardop te lachen. Onder andere door deze boude uitspraak: ‘Welbeschouwd bestaan er geen problemen.’ Huh!? Geen problemen? Onze nog best nieuwe oven is kapot, ik moet een overweging schrijven over een bepaald thema en ik heb nog geen enkel idee en zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan. Daarnaast is er genoeg kommer en kwel in deze wereld, zowel dichtbij als verder weg. En collega Sillevis Smitt roept doodleuk dat dat geen problemen zijn. Die combinatie leidt bij mij tot een lach van verbazing en heilzame verwarring. Ik ben meteen helemaal wakker.
Uiteraard legt ze uit wat ze bedoelt. In mijn eigen woorden: je omstandigheden zijn zoals ze zijn. Als ze vervelend zijn, kies dan de optie ‘ik neem er verantwoordelijkheid voor’ en doe er iets aan. Dan verandert er iets aan de situatie en dus ook aan de beleving van het probleem. Dat is niet altijd mogelijk, natuurlijk. Dan heb je twee keuzes: ofwel je blijft je situatie ervaren als een probleem, ofwel je aanvaardt dat het is zoals het is. De omstandigheden zijn niet het probleem, maar jouw verzet ertegen maken ze tot probleem. ‘Wanneer de situatie geaccepteerd wordt, is er ten diepste geen probleem meer, alleen vrede!’
Het doet me denken aan waar de mystici telkens weer op hameren. Laat je eigenwilligheid varen. Geef je wil op. Voeg je wil naar die van God, in traditionele geloofstaal. Of, wat wat mij betreft hetzelfde is: voeg je wil naar het Leven. In de prekenbundel van Meester Eckhart begint de eerste preek ermee. ‘Zalig zijn de armen van geest – zalig zijn zij die niets willen, niets weten en niets hebben.’ Het kan wat rauw op je dak vallen, maar ook hij legt gelukkig uit wat hij bedoelt.
Overigens, als je een beetje een levenswijs mens bent, hoeft niemand je dit uit te leggen. Dan weet je dit allang – al kan het misschien geen kwaad om er af en toe aan herinnerd te worden. ‘Toen je jong was, ging je waarheen je wilde. Als je oud wordt, brengt een ander je waarheen je niet wil.’ Een treurigstemmend woord, misschien, zeker als je hierbij denkt aan afhankelijkheid, zorgbehoefte, regieverlies en, voor velen een schrikbeeld, het verpleeghuis. Maar laten we verder kijken dan deze concrete beelden. Kan het zijn dat Jezus hier precies déze ontwikkeling in een mensenleven op het oog heeft: het opgeven van je wil? Wie jong is, denkt vaak zelf aan het stuur van zijn leven te zitten. Wie levenservaring heeft opgelopen, weet dat dat niet zo is. Je kunt wel heel veel willen, maar of dat een gunstig effect heeft op de loop van je leven is zeer de vraag. Je haalt je vooral veel problemen op de hals. Of je dit inzicht al of niet hebt, heeft overigens niets met leeftijd te maken; wel met rijpheid en bereidheid de werkelijkheid onder ogen te zien.
Betekent dit dat een mens niets te willen heeft? Of, nog zo’n schrikbeeld: geen vrije wil? Wees gerust, die vrije wil heb je zeker. Als je leven niet gaat zoals jij wil, kun je er namelijk altijd nog uit vrije wil voor kiezen om te willen dat het gaat zoals het gaat. Inderdaad: welbeschouwd bestaan er geen problemen.