Parelduiken in de bijbel

Bij Psalm 119:32

Mediteren doe ik nu al jaren, maar ik vind het nog steeds lastig. Er is vaak zoveel dat zich in mij afspeelt. Dat woelt en rondwaart en in de stilte opkomt om zich te laten zien. Gedachten, verlangens, fantasieën, angsten, toekomstbeelden, zorgen, pijn, verdriet. Te veel. Als ik geconcentreerd bezig ben met werk of huishouden, dan merk ik dat allemaal niet zo. Maar als ik ’s ochtends op mijn bankje zit, dan krijgt die innerlijke wereld de ruimte en laat zich volop merken. Ze benauwen me – de gedachten en gevoelens. Ik zie ineens hoeveel ruimte ze innemen in mijn binnenkant. Hoe ze me in de tang houden, grip op me hebben, me leiden.

En het moeilijkste om te aanvaarden is dat ik het vaak helemaal niet doorheb dat al die dingen me zo benauwen. Als ik in de stilte zit, laat ik alles opkomen. En voordat ik het weet, ben ik minuten verder en heb ik me laten meeslepen door van alles en nog wat. Als dat besef toeslaat, als ik daaruit wakker word, is er altijd een moment van oordeel. Oordeel over mezelf. ‘Heb ik me weer laten meeslepen. Het is de bedoeling dat ik er van een afstandje naar kijk en ik zit er weer midden in. Hoe lang doe ik dit nou al!? En ik kan het nog steeds niet.’ Je reinste zelf-afwijzing. En als ik dát doorkrijg, dat ik mezelf afwijs, geef ik mezelf daarover nog eens op mijn kop. ‘Je weet toch dat oordelen niet helpt!’ Dan wijs ik mezelf af omdat ik mezelf afwijs. Pfff … Hoe ingewikkeld kun je het jezelf maken.

En dan zijn de twintig minuten voorbij en ontwaakt er iets anders in mij. Waarom zat ik hier ook alweer? O ja, om alles, alles wat er in mij is onder ogen te zien, waar te nemen en te laten gaan. Op te laten lossen in die grote, onmetelijke ruimte die God is, die de Liefde is, die ik van binnen ben. En als vanzelf gebeurt dat dan. Ik word ruimte van binnen. Liefdevolle, aanvaardende, compassievolle ruimte. En alles, alles wat zich de afgelopen minuten heeft laten zien, zie ik ineens in die ruimte. En dan gebeurt het wonder: het lost als vanzelf op. Het tintelt weg, het wordt transparant, het wordt opgenomen in dat grote geheel waarin alles er mag zijn, waarin alles omvat wordt, omhelsd, door de Liefde zelf. Alles wat zich in mij afspeelt. Ook mijn zelf-afwijzing. En het feit dat ik mezelf afwijs omdat ik mezelf afwijs.

‘Ja, Gij verruimt mijn hart’, dicht de psalmist. Zo voelt het dan. Alsof mijn hart zich opent, groter wordt, en alles liefdevol omhelst en in zich opneemt wat mij benauwde. En ook de benauwdheid lost op. Ik ben alleen nog maar ruimte. En ik kan alles aanvaarden – zelfs het feit dat ik mezelf maar zo moeilijk aanvaard.

Bij Johannes 9:2-3

In het hospice waar ik werk hoor ik deze vraag nogal eens: ‘Waarom?’ Waarom overkomt mij dit? Waarom moet ik het lijden van mijn vader aanzien? Waarom kan er niets gedaan worden? Ik ben nooit ziek geweest en nu ineens ben ik uitbehandeld! Waarom?

Een begrijpelijke vraag. Een mens wil graag weten wat de oorzaak is van wat hem overkomt. Het enige antwoord dat op deze vraag bestaat, is dat er geen antwoord op deze vraag is. Voor heel veel wat ons overkomt, bestaat geen verklaring. Vanuit ons menselijke perspectief bekeken, is het leven vaak onoverzichtelijk en onlogisch.

Als ik deze vraag hoor, klinken op de achtergrond de leerlingen van Jezus mee. Onderweg komen ze iemand tegen die vanaf zijn geboorte blind is en de leerlingen vragen hun meester: ‘Hoe komt het dat hij blind was toen hij geboren werd? Heeft hij zelf gezondigd of zijn ouders?’ Waarom? Waarom is deze ene mens blind vanaf zijn geboorte en heel veel anderen niet? O, wat zouden wij dat graag weten! Wat zouden wij graag kunnen zeggen: dáárdoor overkomt het hem; er is een oorzaak aan te wijzen. Dat maakt onze wereld een stuk overzichtelijker en veiliger. Maar de vraag is onvruchtbaar. Je kunt beter precies de andere kant op kijken.

Jezus gaat de leerlingen voor. ‘Hij heeft niet gezondigd en zijn ouders ook niet’, zegt hij. ‘Maar Gods werk moet door hem zichtbaar worden.’ Zo. De blikrichting van de leerlingen en de lezers is met één zin 180° gedraaid. De vraag is niet meer ‘Waarom is hem dit overkomen?’, maar ‘Waartóe is hem dit overkomen?’. En dat is een compleet andere vraag. Het perspectief is niet meer het verleden, maar de toekomst. Dit ene woord opent je ogen voor een compleet andere serie vragen. Niet meer: waaróm overkomt mij dit? Maar: waartóe overkomt mij dit? Wat kan ik hiervan leren? Hoe kan ik hierdoor groeien? Wat wil God van me nu mij dit is overkomen? Hoe kan dit me dichterbij God brengen?

Ik gun natuurlijk iedereen zijn waarom-vraag. Soms moet je daar gewoon doorheen. Het is een vorm van weerstand. ‘Ik wil er niet aan dat dit mij overkomt.’ Een menselijke reactie. Maar als je hierin blijft hangen, mis je een kans. Kijk vooruit en bedenk dit: If it doesn’t kill me, it makes me stronger.

If it doesn’t kill me … Nogal cru als je in het hospice bent opgenomen en de dood rammelt aan de poort. Toch zie ik het wel eens gebeuren, dat mensen deze draai maken. Dat ze de laatste stappen op hun levensweg zetten met de blikrichting naar voren. Dat ze, hoe weinig tijd ze menselijkerwijs gesproken nog hebben, tóch de waartoe-vraag blijven stellen. Toch open blijven staan voor dat wat op hun pad komt, het aanvaarden en erdoor groeien. Als je midden in het leven staat, zou je kunnen denken: waarom die moeite doen als je nog maar zo weinig tijd hebt? Wat maakt het nog uit? Maar sommige mensen leven niet vanuit de tijd, maar vanuit de eeuwigheid. En iedereen heeft die mogelijkheid, in welke levensfase dan ook.

Bij Marcus 4:26-29

Jezus vergelijkt het koninkrijk van God met een mens, die zaait. ‘Hij werpt zaad op de aarde. Hij slaapt, hij staat op; een nacht, een dag. Het zaad kiemt en groeit. En hóe – de mens weet het niet.’ Wij zijn die mens. Wij krijgen zaad in handen om uit te zaaien. Dat zaad is alles wat zich aandient in ons dagelijks leven. Alle vreugde, alle plezier, alle liefde. Alle lijden, alle pijn en alle verdriet. Alle levenservaringen.

Wat er met dat zaad gebeurt als wij het zaaien – wij hebben er geen idee van. Het proces dat zich voltrekt, speelt zich af in het verborgene. Wij werpen het zaad op de aarde en brengen het daarmee in een domein, in een dimensie, waar zich een wonder voltrekt. God gaat ermee aan de gang, zijn ongekende gang. Hij doet het zaad ontkiemen op zijn eigen tijd, groeien in zijn eigen tempo en uiteindelijk tot volle wasdom komen en vrucht dragen.

Als wij het zaad dat wij in handen krijgen krampachtig vasthouden, dan blijft het wat het is. Eenmalige vreugde, eenmalig verdriet. Maar het is zaaigoed. Het heeft potentie om tot groei te komen en vrucht te dragen. Als wij het vasthouden, blijft het op zichzelf. Als wij het loslaten en het in Gods handen leggen, dan kan Hij er wat mee aanvangen. Dan kan het zaad tot zijn bestemming komen, namelijk: ontkiemen, groeien en vrucht dragen.

Van ons leven begrijpen we vaak maar weinig. Waarom komen sommige mensen op je pad? Waarom zeg je dít? Waarom doe je dát? Waarom is er zoveel lijden – soms in één en hetzelfde mensenleven? Waarom stroomt de liefde soms overvloedig en staakt het stromen dan?

In het Rijk Gods gebeurt niets zomaar. Alles wat zich aan de oppervlakte van ons bestaan afspeelt biedt kansen, draagt een mogelijkheid in zich. In het verborgene, onttrokken aan ons blikveld, komt zo’n zaadje tot ontkiemen. Tot groei. Tot vrucht dragen. En op een gegeven moment, soms vrij snel, soms na jaren, soms pas terugkijkend op je leven als je weet of kunt vermoeden dat de dood niet meer lang op zich zal laten wachten – pas terugkijkend, zie je waartoe dat ene gediend heeft. Hoe die levenservaring je later in je leven geholpen heeft. Of dat je door wat je destijds leerde, een ander hebt kunnen helpen. Jarenlang heb je niet geweten waarom en waartoe. Jarenlang heb je in niet-weten rondgelopen. En ineens breekt het landschap open en krijg je zicht op dat grotere geheel, waarin die pijn, dat lijden, dat jij losgelaten hebt, dat jij gezaaid hebt in de aarde – waarin die pijn is opgenomen en in het verborgene getransformeerd, omgevormd. Ontkiemd, gegroeid en tot vrucht dragen gekomen.

Bij Galaten 2:20

Wie verlangt naar geestelijke groei heeft niet veel nodig – in ieder geval geen grote hoeveelheden tijd of geld. Het is niet nodig dat je elke dag uren besteedt aan meditatie en gebed. Of dat je dure cursussen doet bij gerenommeerde leraren. In elk leven, hoe druk het ook is, is gelegenheid genoeg te vinden om innerlijk te groeien. Want het gaat er niet om dat je veel meer ruimte in de tíjd maakt voor God, maar in je hart. Het gaat erom dat je zelf verdwijnt uit het centrum van je bestaan en daar ruimte maakt voor God. En dat kan elk moment van de dag, wat je ook aan het doen bent.

Natuurlijk is het wel handig als je elke dag bewust tijd kunt geven aan je innerlijk leven. Maar op zich is vijf minuten voldoende. Aannemende dat je de wil hebt om gedurende de dag, tijdens je drukke werkzaamheden, innerlijk terug te keren naar die vijf minuten en de dingen die je doet, te doen van dááruit. Zo spreiden die vijf minuten zich bij wijze van spreken over de hele dag uit.

Meditatie, de stilte zoeken, is een zeer geschikt middel om je hierbij te helpen. Gewoon gaan zitten, ogen dicht en je concentreren op je ademhaling. Alleen maar volgen, niets willen doen. Afgeleid? Jezelf met zachte hand terugbrengen naar je ademhaling. Wie dat geregeld en met aandacht doet, zal vroeg of laat een als je het zo opschrijft vreemde ervaring opdoen. Deze: niet ík adem, maar het ademt in mij. Alsof niet jíj je longen ruimer maakt om lucht naar binnen te halen, maar alsof een blaasbalg lucht in jou blaast, jou je adem geeft. Nogmaals: zo zwart op wit is het wat vervreemdend, maar in werkelijkheid is het bevrijdend. Niet ik adem, maar het ademt in mij! Ik verdwijn uit het centrum van mijn bestaan en maak ruimte voor God.

Paulus schreef het al. ‘Niet ik leef, maar Christus leeft in mij.’ Dat is het doel van het geestelijk leven. Nee, ‘doel’ is het verkeerde woord. Alsof het iets is, waar wij naartoe zouden kunnen werken. Het is eerder zo dat we ontdekken wat al lang zo is, maar wat we uit alle macht tot nu toe hebben ontkend. De diepste werkelijkheid van ons bestaan ís dat Christus, dat God leeft in ons. Maar wij zitten zo graag zelf aan het stuurwiel en leiden zo graag ons eigen leven, dat we God naar de rand van ons bestaan hebben geduwd. Vooruit, op zondagochtend krijgt hij een uurtje. Maar met ons dagelijks leven heeft hij weinig te maken. Toch weten we diep van binnen dat het precies andersom is. En als je bij die ervaring komt – niet ik leef, maar Christus leeft in mij – wéét je dat dat je niet knecht, maar juist bevrijdt.