Bij Lukas 2:7
Op de wc hangt al meer dan twintig jaar dezelfde verjaardagskalender. Een bijna unieke, want hij is in zeer kleine oplage gedrukt. Alleen de familieleden aan de kant van mijn moeder hebben er een. Elke maand wordt verluchtigd door een knipsel van háár moeder. Als ik een blad omsla, komt er telkens weer een glimlach op mijn gezicht. O ja, mijn tante als kind, spelend aan een tafeltje met een strik in haar haar. O ja, die ene geïllustreerde spreuk. Boven de dagen van de maand december is een kersttafereeltje in silhouet te zien. Maria met kind in een stalletje, Jozef en de ezel ernaast. De stal is niet meer dan twee stokken met een rieten dakje ertussen. Als ik dit schrijf, is het buiten nogal naar: koud en nat. Onwillekeurig ril ik bij de gedachte aan slapen onder een afdakje in zulke omstandigheden.
Ik kom zo terug op die stal, nu eerst een citaat van de Amerikaanse Franciscaan Richard Rohr. ‘Godsdienst bereidt een mens voor op de innerlijke ervaring van God.’ Daarmee zegt hij nogal wat, dus lees dit gerust nog eens over. Godsdienst is niet bedoeld om mensen het bestaan van God te laten aannemen of te leren geloven dat God zus en zo is. Godsdienst is niet bedoeld om mensen te binden met ideeën als: als je maar elke week naar deze kerk gaat, je aan de regels houdt en mensen mijdt en afwijst die er anders over denken, dan ligt straks voor jou het heil in de hemel klaar, want je hebt gekozen voor de juiste club en belijdt de rechte leer. Dat alles is niet waar godsdienst toe zou moeten leiden.
Godsdienst bereidt een mens voor op de innerlijke ervaring van God. Het gaat er niet om dat je leert zeggen: ‘Ik geloof in God en hij is dit en dat.’ Nee, het gaat erom dat je leert herkennen dat en hoe God in jou leeft. God is algemeen en universeel door iedereen te ervaren. Ik heb dat jarenlang niet willen inzien, maar God is niet beperkt tot mijn kerk of mijn religie. God is niet beperkt tot de beelden die ik van hem heb. God is niet mijn waarheid.
Ook op de woorden van Rohr kom ik straks terug. Nu eerst naar de middeleeuwen. In het werk van Meester Eckhart speelt het kerstgebeuren een rol van betekenis. Een serie preken draait om de godsgeboorte. Maar Eckhart was geen moment geïnteresseerd in wat er ooit, lang geleden in Bethlehem gebeurde. Ik citeer heel vrij: er is God misschien wel iets aan gelegen dat Hij in het jaar nul in die stal is geboren, maar veel méér waard is het hem geboren te worden in elke menselijke ziel. Met andere woorden, even plat gezegd: als kerst geen levende waarheid voor jou is, als de geboorte van het kind niet in jou heeft plaatsgevonden, dan heb je aan die geboorte van tweeduizend jaar geleden ook niets.
Godsdienst bereidt een mens voor op de innerlijke ervaring van God, schrijft Richard Rohr. Je bent, om in kersttermen te spreken, een stal waarin Christus geboren kan worden. Maar jammer genoeg blijven velen steken in het ontwerp en de inrichting, vervolgt hij. Ze raken gefixeerd op de stal zelf in plaats van op het kind dat daar gebaard gaat worden. ‘Mijn stal is veel beter geïsoleerd dan de jouwe.’ ‘Ja, maar de mijne is de ene, heilige, katholieke stal’, bijt de ander terug. En zo vergeten we waar het werkelijk om gaat.
Maar de geboorte van Christus in jou gebeurt allang en voortdurend, los van wat voor stal je bent, zou Meester Eckhart zeggen. De enige reden dat je die godsgeboorte in jou niet ervaart, is dat jíj niet in die stal te vinden bent om getuige te zijn van die geboorte. Nee, klopt helemaal! Ik was buiten, om na te gaan of de afmetingen eigenlijk wel kloppen en of de afbouw correct is uitgevoerd. Ik was bezig met een inrichting-zoals-het-hoort. Ik was naar de bouwmarkt, de meubelboulevard, de gordijnenboer en tussendoor even naar de kerk om mijzelf eraan te laten herinneren hoe het ook alweer moest. Maar innerlijk aanwezig was ik niet.
Weet je dat er van een stal niet eens sprake is in het kerstevangelie? Lees het maar na: ‘Ze wikkelde hem in doeken en legde hem in een kribbe, omdat er voor hen geen plaats was in het nachtverblijf van de stad.’ Ha ha! Zit ik daar met mijn juiste afmetingen, de correcte afbouw, een inrichting-zoals-het-hoort! Ik ben er oprecht opgelucht over. Dat hóeft dus allemaal niet.
Richard Rohr had het al lang in de gaten. Hij schrijft: ‘Er is geen enkele aanwijzing in de Schrift dat Jezus specifieke eisen stelt aan de omstandigheden waaronder hij ter wereld gebracht wordt.’ Zo. Daar kan ik het voorlopig mee doen. Nogmaals: er hoeft dus helemaal niets. En oma, zelfs uw tochtige afdakje is meer dan goed genoeg.