Bij Lukas 1:40
Een bekend adventsverhaal. De jonge vrouw Maria heeft zojuist de engel Gabriël op bezoek gehad. Zwanger van de heilige Geest! Ze spoedt zich naar haar familielid Elisabet, die ondanks haar hoge leeftijd ook in verwachting is. Lukas vertelt dat Maria het huis van Elisabet binnengaat en haar begroet.
Op de een of andere manier heeft dit moment in de aanloop naar het kerstevangelie vele kunstenaars geïnspireerd. Onder andere de 16e-eeuwse Jacopo da Pontormo, wiens Visitazione je gemakkelijk vindt op internet. Vier vrouwen, ergens in een niet nader te specificeren stadje. Twee vrouwen op de achtergrond kijken je aan. Buurvrouwen? De aandacht gaat in eerste instantie vooral uit naar de twee vrouwen op de voorgrond, die op elkaar gericht zijn.
In museum De Pont in Tilburg hangt (draait?) The Greeting van de hedendaagse videokunstenaar Bill Viola. (Je vindt een fragment van 28 seconden op YouTube.) Viola heeft het schilderij van Pontormo als uitgangspunt genomen voor dit werk. Een schilderij is noodgedwongen een momentopname. In deze tijd hebben we de mogelijkheid om méér te laten zien: ook de momenten voorafgaand aan de begroeting zelf. Viola filmde drie actrices (hij liet een van de twee buurvrouwen weg). Twee staan in een ondefinieerbaar plaatsje op straat met elkaar te praten. Een derde komt in beeld en dan begroeten de twee vrouwen op de voorgrond elkaar. Het filmpje dat hij opnam, duurt 45 seconden. Hij draait het in superslowmotion af; The Greeting duurt 10 minuten! Je kunt je voorstellen wat er gebeurt. Je ziet veel meer detail dan als de film op gewoon tempo was afgespeeld. Je ziet elke overgang in uitdrukking op gezichten, in houding, in beweging. Ook de meest subtiele. Fascinerend!
Niet alleen het beeld heeft Viola vertraagd, ook het geluid. Het fragment dat je op internet vindt, is helaas geluidloos. Maar je kunt je wellicht voorstellen wat er gebeurt als je geluid vertraagt. De lichte vrouwenstemmen die klinken in deze 45 seconden worden lage, diepe bassen. Nee, dat klinkt nog te menselijk. Eigenlijk is het geluid gewoon onherkenbaar geworden. Als je het zou tekenen, zie je hele uitgerekte, lange geluidsgolven. Wat ik me ervan herinner toen ik The Greeting in Tilburg zag: alsof je je onder water bevindt. En geheel spontaan welt er een associatie bij me op: baarmoedergeluiden. Niet dat ik daar ook maar enige bewuste herinnering aan heb, maar blijkbaar heb ik voldoende voorbeelden gehoord in mijn leven om me daar een voorstelling van te maken. De ontmoeting als baarmoeder! Dat zet weer een hele nieuwe reeks associaties in gang.
In de baarmoeder wordt kwetsbaar nieuw leven ontvangen. Zij biedt ruimte en een veilige omgeving aan de vrucht, zodat die zich kan ontwikkelen totdat het geboren kan worden. Totdat het aan het licht kan komen en die superbescherming niet meer nodig heeft. Ja, dat gebeurt, als je het geluk hebt, in een mensenleven en dan wordt er een nieuw kind, een nieuwe generatie, een nieuw gezin geboren. Maar het kan ook gebeuren in de ontmoeting tussen twee (of meer) mensen.
Een ontmoeting kan vruchtbare aarde zijn. Een ruimte, waarin zaad ontvangen wordt en de gelegenheid krijgt om te ontkiemen. Een plek, waar iets nieuws de kans krijgt om zich te ontwikkelen, opdat het geboren kan worden. Herinneringen komen moeiteloos op. Dat ene woord of die ene zin, die iemand tegen me zei, waardoor ik weer perspectief begon te zien; misschien niet à la minute, maar na een tijdje, toen het begon door te werken. Een idee dat zomaar opkomt, omdat iemand iets vertelt of laat zien. Of in groepswerk – dat in die veilige ruimte die je met elkaar bent, iets op een nieuwe manier tot je kan gaan spreken; dat er iets in jou aangeraakt wordt of opengaat en er weer iets gaat stromen. Zelfs van een stilteretraite met een groep herinner ik me iets dergelijks. Juist de door iedereen samen gedragen stilte was toen vruchtbare aarde, waarin ik nieuwe inzichten kreeg, die konden opgroeien en vrucht dragen in mijn werk. Kortom: de ontmoeting met een ander kan een baarmoeder zijn; de plek waar iets nieuws, prils, kan ontkiemen en zich kan ontwikkelen totdat het levensvatbaar is.
Elkaar ontmoeten is op dit moment fysiek maar beperkt mogelijk. Dat we andere manieren vinden om elkaar te ontmoeten en samen een veilige ruimte te vormen, opdat er iets nieuws ontvangen kan worden en zich kan ontwikkelen en groeien totdat het geboren kan worden en aan het licht kan komen.